Moderne anatomische inzichten koppelen aan de traditionele manier van yoga beoefenen: dat is wat Gert van Leeuwen deed. Zijn Critical Alignment Yoga is daardoor vernieuwend, en bijzonder heilzaam voor mensen met rugklachten of RSI.
Sommige gewoontes zijn zo ingesleten dat je zelfs niet op het idee komt je af te vragen of het ook anders kan. Zo vinden we ‘eerst inspannen, dan ontspannen’ een heel vanzelfsprekende volgorde bij het uitvoeren van asana’s: spieren aanspannen en vervolgens weer loslaten. Gert van Leeuwen (56), grondlegger van Critical Alignment Yoga (CAY), heeft er een andere visie over. Hij stelt dat het gezonder is om vanuit ontspanning van de spieren in beweging te komen.
En hij is niet de enige. De Indiase Patanjali, die rond 150 voor Christus zijn Yoga sutra’s optekende, zou er ook voorstander van zijn geweest. In Sutra II nummer 47 gaf hij een definitie voor het beoefenen van asana’s:
‘Ontspan de poging en mediteer op het oneindige.’
Gert van Leeuwen: ‘Door hedendaagse yogastromingen wordt ‘ontspan de poging’ veelal geïnterpreteerd als: eerst bewegen, daarna ontspannen. Maar dit betekent dat bewegingen vanuit wilskracht worden aangestuurd. Spieren die worden aangestuurd door wilskracht zijn bewegingsspieren; weefsels aan de oppervlakte van het lichaam zoals de biceps, triceps, monnikskapspieren, bil-, dijbeen- en kuitspieren. Het zijn vooral de bewegingsspieren die gevoelig zijn voor stress en spanning.’ En als deze spieren zich niet meer van de spanning kunnen ontdoen, wordt stress chronisch.
Maar er is nog een ander probleem. Wanneer de bewegingsspieren worden aangespannen, blijven de houdingsspieren grotendeels inactief. Houdingsspieren liggen dieper in het lichaam, het zijn de spieren rond de wervelkolom en de gewrichten. Ze zorgen ervoor dat je moeiteloos rechtop staat en in balans blijft. Houdingsspieren die in slechte conditie verkeren kwijnen op den duur weg, zoals dat ook gebeurt bij de spieren van een gebroken arm die zes weken in het gips zit. Chronische spanning in de bewegingsspieren zorgt ervoor dat houdingsspieren inactief blijven, waardoor gewrichten minder beweeglijk worden, het lichaam uit evenwicht wordt getrokken en het skelet vervormt. Van Leeuwen: ‘Ik stel dus dat de poging juist ontspannen moet worden. Ontspan de bewegingsspieren en zet de houdingsspieren aan het werk.’
Geen moeten, maar kunnen
‘Ik ben met yoga begonnen bij een Surinamer die naast yogadocent ook balletdanser was. Hij zag kennelijk dat ik talent had, want hij wilde dat ik yogales ging geven en adviseerde me ook Indiase dansles te nemen. Dat deed ik en na één les was ik verkocht. Ik was toen negentien.’ Zo kwam de blonde Nederlander in aanraking met zowel yoga als Zuid-Indiase klassieke dans, Bharata Natyam. Regelmatig verbleef hij enkele maanden in India voor aanvullende danstraining. Naast yogales gaf Gert van Leeuwen twintig jaar dansles en hij leidde tien jaar een jeugdtheatergroep – voorstellingen met theater en dans voor kinderen.
Voor zijn benadering van yoga heeft het inzicht ‘ontspan de poging’ grote gevolgen gehad. Niet alleen bij de uitvoering van de asana’s, ook in de manier van lesgeven. Zo wordt het werkwoord moeten in de les zorgvuldig vermeden en gebruiken Critical Alignment docenten daarvoor in de plaats kunnen. ‘Opdrachten in de moeten-sfeer, “doe dit, doe dat”, doen een appel op de wilskracht. En de wilskracht richt zich op spieren die vanuit de wil zijn aan te sturen: de bewegingsspieren. Dat zijn voor een groot deel juist de spieren die ik wil ontspannen.’ Niet zelden ervaren leerlingen dat ontspanning gepaard gaat met gevoeligheid, met pijn in de spieren. ‘Daarom is het woord ontspanning ook zo nietszeggend, ik spreek liever van druk geven op gewrichten of van rek op de spieren. Dat is concreet en meetbaar.’
Een nieuwe ordening
Vaak wordt gezegd dat yoga eeuwenoud is. Het begríp yoga is dat misschien, maar de yoga die we vandaag de dag beoefenen, in al zijn verschijningsvormen, is geworteld in de yoga van Pattabhi Jois (1915-2009) en B.K.S. Iyengar (1918). Die vorm werd in de jaren dertig van de twintigste eeuw door hen ontwikkeld.
Uit de eeuwen daarvoor is weinig bekend over de manier waarop werd yoga beoefend. Tussen 1400 en 1800 is wel over asana’s geschreven, bijvoorbeeld in de Hatha yoga pradipika van Svatmarama, maar die geschriften worden door hedendaagse docenten onbruikbaar geacht voor het lesgeven, omdat de oefeningen er te oppervlakkig in beschreven staan. Zo wordt bijvoorbeeld niet verteld wat een docent kan doen wanneer een leerling lichamelijke klachten heeft en een oefening daardoor niet volledig kan uitvoeren.
Jois, grondlegger van de Ashtanga yoga, bracht als eerste een ordening aan in de asana’s die in zijn tijd werden onderwezen. Hij verdeelde de oefeningen in primaire, intermediaire en gevorderde asana’s. Bovendien voegde hij bewegingen, zogeheten vinyasa’s, tussen de asana’s toe. De hedendaagse Poweryoga is ervan afgeleid. Iyengar, net als Jois afkomstig uit Mysore in India, groepeerde de asana’s verder in staande houdingen, vooroverbuigingen, achteroverbuigingen, draaiingen, balanshoudingen en omgekeerde houdingen. Hij schafte de vinyasa’s weer af en voegde een ander element toe: het langer aanhouden van elke asana.
Rechte bovenrug
Decennia verstreken, de wetenschap bracht meer kennis over het functioneren van het menselijk lichaam, maar yoga evolueerde nauwelijks mee, constateerde Gert van Leeuwen. In zijn boek Yoga Critical Alignment, een dikke pil, schrijft hij: ‘Ik hoop dat mijn boek ertoe bijdraagt dat yoga zijn imago van een statische traditie die klakkeloos gevolgd dient te worden, zal kunnen afschudden.’
Gesteund door academische inzichten, zoals de orthomanuele geneeskunde en de cognitieve gedragstherapie, nam hij de asana’s van Iyengar onder de loep en paste ze aan de nieuwe inzichten aan. Zo ontstond CAY. Verwant aan de yoga van Iyengar, maar op een aantal punten fundamenteel verschillend. Van Leeuwen stelt bijvoorbeeld, anders dan Jois en Iyengar, dat de bovenrug in zijn neutrale stand recht moet zijn. ‘De motoriek die je nodig hebt voor het creëren van een rechte bovenrug kunnen de meeste leerlingen alleen ontwikkelen met hulpstukken. Vrijwel iedereen bouwt juist in de bovenrug en schouders spanning op, waardoor de rug krom en stijf wordt en het hoofd steeds meer voor het lichaam komt te staan in plaats van recht erbovenop. In CAY gebruiken we daarom attributen als een rubberen stripje, een opgerold vilten matje, een houten achteroverbuigboog en een hoofdstandbank om de stijfheid te doorbreken.’
Bij CAY wordt gebruikgemaakt van elf ‘verbindingen’: kleine bewegingsketens waaruit elke asana bestaat. Zoals de verbinding tussen bekken en benen, tussen onderbuik en hartstreek en tussen hoofd, nek en bovenrug. Door verbindingen aan elkaar te koppelen, ontstaan steeds grotere, vloeiende bewegingen die uiteindelijk de totaalbeweging vormen. Individuele lichaamsdelen dienen daarbij goed gecoördineerd en soepel samen te werken. En dat kan lastig zijn wanneer in bepaalde gewrichten stijfheid is opgetreden. ‘CAY richt zich dus niet alleen op het uitvoeren van hele asana’s, maar ook op het mobiliseren van de verbindingen afzonderlijk.’
Van Leeuwen ontwikkelde er speciale oefeningen voor, zoals het liggen met je rug op de rubberen strip of de opgerolde vilten mat, waarbij de druk van de strip of de rol de grote rugspieren doet ontspannen.
Marije van der Put (33) volgt nu vijf jaar CAT. Eerder had ze al ervaring met Hatha-yoga. Verschil tussen beide vormen merkt ze vooral op technisch vlak: ‘Nu ga je meer de diepte in.’ Tijdens de les is er veel uitleg over de asana’s, hoe je ze tot de millimeter precies uitvoert. Regelmatig geïllustreerd met een kunststof ruggengraat die binnen handbereik van de docent ligt. Wat CAT haar geeft? ‘Ik ervaar ontspanning en meer rek, zowel fysiek als mentaal.’ Lachend voegt ze toe: ‘Maar ik kan nog steeds de handstand niet.’
Yogatherapie bij klachten
Speciaal voor mensen met rug- en aanverwante klachten werd een afgeleide van CAY ontwikkeld, Critical Alignment Therapie (CAT). In CAT ligt de focus van de oefeningen voornamelijk op het stabiliseren van de wervelkolom. Paul Braaksma (53) is docent CAY en CAT van het eerste uur. ‘Rugklachten, maar ook RSI-klachten, zijn vaak gerelateerd aan chronische stress,’ zegt hij. ‘Zowel mentale als lichamelijke. Maar ze zijn ook het gevolg van langdurige overbelasting van spieren door statische belasting, zoals bij heel lang stilzitten in dezelfde houding. Zelfs problemen in organen kunnen worden veroorzaakt door zenuwbanen die beklemd zitten in de rug.’
Wanneer iemand wil deelnemen aan CAT vindt eerst een uitgebreide intake plaats. ‘Daarin vraag ik hoe klachten zijn ontstaan, stel ik een diagnose en vertel ik over de methode. Er komen veel mensen met RSI-achtige problemen naar me toe. Ze voelen tintelingen, hebben uitvalsverschijnselen in hun armen en weinig kracht. Zelf wijten ze dat aan overbelasting van de spieren en aan werkdruk. Dat klopt ook voor een deel, maar ze zijn zich meestal niet bewust dat de klachten ook voortkomen uit problemen in de rug, door een instabiele wervelkolom.’
Simone Gablan (37) heeft een hernia en klopte daarom bij CAT aan. Yoga-ervaring had ze opgedaan met Hatha-yoga, Bikram, Iyengar en Poweryoga. Sinds een half jaar volgt ze nu de yoga-therapielessen. ‘Bij deze lessen kan ik me beter richten op mijn rug en daardoor analyseren wat die doet of niet doet tijdens de bewegingen. CAT is voor mij pure pijnbestrijding, maar uiteindelijk moeten de lessen natuurlijk leiden tot het voorkomen van pijn.’ Merkt ze al resultaat? ‘Zeker, ik kon eerst mijn grote rugspieren niet stretchen en nu wel door het gebruik van het vilten rolletje. Dat verlicht de pijn.’
Het doel van de CAY-lessen is tweeledig: de oorzaak van de klacht aanpakken en zo de pijn verminderen, én zorgen voor een positieve ervaring met het eigen lichaam. Paul Braaksma: ‘Mensen die yogatherapie volgen hebben meestal niet erg veel waardering voor hun lichaam. Ze hebben er meer last van dan plezier. In de therapie gaan ze lichamelijk actief aan de slag, waardoor ze als vanzelf nadenken over de manier waarop ze met hun lichaam omgaan. Dat heeft niet alleen effect op de klacht, het gaat veel verder.’
Hoeveel sessies zijn er nodig voor merkbaar resultaat? ‘De bedoeling van therapie is dat het tijdelijk is, maar ik kan geen zinnig woord zeggen over de gemiddelde duur. Wanneer de klacht is ontstaan door langzame opbouw van chronische stress, jaren achtereen, dan kun je je wel voorstellen dat het oplossen ervan tijd nodig heeft. Vooral wanneer iemand al wat ouder is. Dat ligt anders bij een twintigjarige die na een korte periode van stress klachten heeft ontwikkeld. Vaak zeggen mensen uit die groep al na een paar sessies van de pijn af te zijn. Maar dan ben je er natuurlijk nog niet.’ Veel therapiecliënten raken zo enthousiast dat ze na het beëindigen van de therapie overstappen op CAY. Wie eenmaal heeft gevoeld hoe het is om ‛goed uitgelijnd’ te zijn, houdt die ervaring graag levend.
Yoga Critical Alignment
Gert van Leeuwen, Altamira-Becht
Yogaschool van Gert van Leeuwen in Amsterdam
Yogaschool van Paul Braaksma in Amsterdam
Dit interview verscheen in Yoga Magazine, december 2010.
Nog geen reacties