De mens en het vuur (in ‘De man en het hout’ van Lars Mytting)

Wat niemand mij ooit leerde op school las ik vorig jaar november alsnog in dagblad Trouw: dat ‘Holland’ komt van ‘Holtland’, land van hout. In vroeger tijden was ons leefgebied begroeid met bossen, een wildernis. We kapten de bomen om het hout als brandstof te gebruiken, er huizen en schepen mee te bouwen, dijken en kades mee te verstevigen en nog wat van die handige dingen mee te doen. Tot het oneindig laagland leeggeplunderd was. Deze geschiedenis, en vooral die van de turfwinning die daarop volgde, staat beschreven in het boek Vier eeuwen turfwinning, van M.A.W. Gerding.

De man en het hout

Je staat er niet dagelijks met grote dankbaarheid bij stil maar zonder vuur is het leven een heel stuk ingewikkelder. Alleen de warmte al. Zeer terecht dus dat hout en vuur zo’n beetje heilig verklaard worden door Lars Mytting in De man en het hout, een boek over – strikt genomen – de houtcultuur in Scandinavië. De hoeveelheid hout die je in vroeger tijden tot je beschikking had, schrijft Mytting, kon verschil maken tussen leven en dood. ‘Het verzamelen van brandstof was simpelweg een van de allerbelangrijkste taken, en de optelsom was eenvoudig: had je weinig, dan leed je kou. Had je té weinig, dan ging je dood.’

In Scandinavië zijn ze dus verknocht aan hun bossen en zorgen ze er ook voor dat voor elke gekapte boom een nieuwe geplant wordt. Te gebruiken door een volgende generatie. Het motto van de Noren:

‘Eigenlijk groeit alles wat we nodig hebben gewoon aan een boom.’

Hout kappen, zagen, kloven, stapelen, drogen en stoken is een vak, lees je met groeiende bewondering. Je leert het niet zo maar even op een achternamiddag. Zo zijn er alleen al veel zaken waar je  rekening mee moet houden om een vuur te stoken dat geen energie in rook op laat gaan. Want een schoorsteen moet dus helemáál niet roken (wist ik ook al niet). Een vuur dat met beleid gestookt wordt, laat geen onverbrande deeltjes en daarmee ook geen verspilde energie de lucht in gaan. Mytting: ‘Rook is het energierijke gas in het hout, en rook uit de schoorsteen zien komen is hetzelfde als onverbrande brandstof uit een automotor zien druppelen.’ (…) ‘Met schoonbrandende kachels en kwaliteitshout is het bijna onmogelijk te zien of te ruiken dat er op hout wordt gestookt en bij een volledig optimale verbranding zou je zelfs op het dak moeten klimmen en bij de schoorsteen gaan staan om de geur te ruiken.’

Dan een ijskoud feit, tevens waarschuwing: als het hier in Nederland op een dag stervenskoud wordt en de elektriciteit valt uit, hebben de meesten een probleem. In Noorwegen daarentegen verplicht de regering alle huizen boven ‘een bepaalde grootte’ om een alternatieve warmtebron te hebben. Een houtkachel vaak. Met temperaturen die kunnen dalen tot onder de min 30 sputter je ook niet tegen.

Kampvuur in het curriculum

Waarom leren pubers op school eigenlijk geen fatsoenlijk kampvuur maken? (geen tijd, dat zal het zijn). Het lijkt me zo’n nuttig, concreet doel om naartoe te werken in een lessenserie over bomen, schoon en zuinig stoken, de verschillende brandwaarden van houtsoorten, de vroegste geschiedenis van ons land (waarbij het Holtland niet zou worden vergeten), methoden van hout neerleggen om een vuur te stoken, en vooruit: koken in één pan, en veel meer. En dan aan het eind starend in het vuur al die delen kennis laten samenkomen en herkauwen.

Verkoophit

Mytting schrijft ook voor mensen die denken niets met hout te hebben. Je hebt dat tóch, want je wist het misschien niet maar vuur tot je beschikking hebben is een diepgewortelde behoefte. Dat De man en het hout eerst de Noorse bestsellerlijst bestormde en nu de Nederlandse, verbaast me dan ook niet. Na de laatste pagina denk je twee dingen: 1. Ik móet een houtkachel, 2. iedereen moet dit óók lezen. En dan weet je dat je voor de bijl bent gegaan en er weer een houtapostel is geboren.

De man en het hout | Lars Mytting
Atlas Contact | september 2015

Met dank aan Atlas Contact, voor het na aanvraag toesturen van dit boek.